BM neden eleştiriliyor, daha iyi işleyebilir mi?

Geçen hafta da bu çağrısını yineledi ve savaşta tarafların uluslararası hukuku göz ardı ettiği uyarısında bulundu.

Guterres, "İsrailliler ve Filistinliler için iki devletli çözüme dayalı kalıcı bir barışa yol açacak bir süreç" görmek istediğini söyledi.

Geçtiğimiz ay Guterres, bir BM Başkanı'nın uluslararası barış ve güvenliğe tehdit olarak gördüğü herhangi bir konuyu BM Güvenlik Konseyi'nin (BMGK) dikkatine sunmasına olanak tanıyan BM Sözleşmesi'nin 99. maddesini ilk kez devreye soktu.

İsrail şimdiye kadar ateşkes çağrılarını reddederek Hamas'ın yenilgisine kadar saldırılarına devam edeceğini vurguladı. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, bir Filistin devletinin kurulması önerilerini reddetti.

2006'dan bu yana Hamas'ın kontrolündeki Gazze'de Sağlık Bakanlığı'na göre 7 Ekim'den bu yana İsrail'in saldırılarında en az 25 bin kişi öldürüldü.

BMGK ise bu süre içinde bir ateşkes çözümü üzerinde anlaşmaya varamadı.

Konsey, Aralık'ta Gazze Şeridi'ne daha fazla yardım yapılması çağrısında bulunan bir kararı kabul etti. Ondan önce teklif edilen iki karar ise İsrail'i destekleyen ABD tarafından veto edilmişti.

BM Genel Kurulu'nun iki kez büyük bir çoğunlukla ateşkes yönünde oy kullanmasına rağmen bu yönde somut herhangi bir adım atılmadı. Yapılan son oylamada 193 üye ülkeden 153'ü ateşkes kararını desteklemişti.

Ayrıca Genel Kurul'un kararlarının bağlayıcılığı da bulunmuyor.

'Birleşmiş Milletler komada'

İngiltere'deki London School of Economics and Political Science'tan Prof. Fawaz Gerges, Rusya'nın iki yıl önce Ukrayna'yı işgali ve şimdi de Gazze savaşının, BMGK'nin "felç olduğunu ve işlevsiz kaldığını" gösterdiğini ve BMGK'nın "bir icra kurumundan çok sembolik bir kurum" olduğunu söylüyor.

BMGK'deki çıkmazı, bir yanda Çin ve Rusya'yı diğer yanda ABD ve Avrupa'yı karşı karşıya getiren büyük güç rekabetlerinin geri dönüşünün bir yan ürünü olarak gören Prof. Gerges şöyle konuşuyor:

"BM ve onun çeşitli kurumları komada. Bu Soğuk Savaş'tan daha kötü bir durum."

BMGK'nin 10'u dönüşümlü ve 5'i daimi olmak üzere 15 üyesi var.

P5 olarak adlandırılan bu daimi üyeler ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin.

Bu ülkelerin veto yetkileri bulunuyor, yani bu beş ülkeden yalnızca biri bile diğer tüm ülkelerin teklif ettiği kararları engelleyebiliyor.

ABD Gazze'de ateşkes çağrısında bulunan iki kararı veto ederken, Rusya da Ukrayna ile ilgili kararları veto etti.

İnsan Hakları İzleme Örgütü'nden (HRW) Louis Charbonneau, "BM'de çifte standart büyük bir sorun" diyor ve devam ediyor:

"ABD'nin genel olarak uluslararası hukuka bağlı olduğu iddiası, Rusya için doğru şeyleri söylerken bunları İsrail'e de uygulamadığı durumda tamamen boş. Çifte standart sadece ABD için geçerli değil. Ukrayna'da zulüm yaparken Gazze'deki sivillerin korunması gerektiğinden bahseden Rusya'yı dinlemek de çok zor."

'Geçmiş dönemi yansıtıyor'

Carnegie Europe adlı düşünce kuruluşunda kıdemli araştırmacı olan Sinan Ülgen ise BMGK'nin yapısının geçmiş bir dönemi yansıttığını söylüyor.

Ülgen, "80 yıl önce küresel bir savaşın [İkinci Dünya Savaşı] kazanan tarafında yer alan beş ülke veto hakkına sahip ve başka hiçbir ülkeye bu özel koz verilmiyor" diyor ve devam ediyor:

"Örneğin Afrika'nın P5'te hiçbir temsili yok. Dünyanın en kalabalık ülkelerinden biri olan Hindistan da temsil edilmiyor, Latin Amerika da öyle. Ayrıca P5'te nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan tek bir ülke bile yok. Bu durum mevcut küresel düzenin ihtiyaçlarını artık karşılamıyor."

KAYNAK,GETTY IMAGES

Fotoğraf altı yazısı,

BMGK'ye yönelik herhangi bir reform önerisinin BM'nin tüm üyeleri ve P5 ülkelerinin üçte ikisi tarafından onaylanması gerekir

Ülgen, kurumun modernleşmesi için şunları öneriyor:

• P5'in veto yetkisine başka koşulların eklenmesi
• Genel Kurul'a tek bir daimi üyenin vetosunu aşmak için bir tür "süper çoğunluk" oylamasına izin verilmesi

Ülgen ayrıca ABD'nin pozisyonuna işaret ederek, veto yetkisi olmayan daimi üyeler başlıklı BMGK içinde üçüncü bir statünün oluşturulabileceğini söylüyor.

Ancak bu durum BMGK'nin daha kapsayıcı olmasını sağlasa da Gazze savaşında görüldüğü gibi BMGK'nin tek bir ülkenin vetosuyla (yani ABD vetolarıyla) "rehin alınması" sorununu ortadan kaldırmayacağını söylüyor.

BMGK'ye yönelik herhangi bir değişim önerisinin BM'nin tüm üyeleri ve P5 ülkelerinin üçte ikisi tarafından onaylanması gerekiyor.

Yardım sağlayan taraf

Uluslararası Kriz Grubu'ndan Richard Gowan, İsrail-Hamas savaşından önce de BM'nin zorlu bir dönemden geçtiğini söylüyor.

Gowan son bir yıl içinde BMGK'nin Sudan'daki savaşa, Nijer'deki darbeye ve Rusya ile Batı'nın Ukrayna konusunda sürekli tartışmasına yanıt vermekte zorlandığını söylüyor.

Bu eksikliklere rağmen Gowan, BMGK'nin Afganistan örneğinde olduğu gibi ABD, Çin ve Rusya'nın bir araya gelip anlaşma yapabileceği az sayıdaki yerden biri olarak hala değerli olduğuna inanıyor:

"ABD Kabil'i terk ettiğinde ve Batılı güçler Afganistan'dan çekildiğinde, orada kalan BM oldu ve BM kuruluşları okulları yönetmeye ve milyonlarca insana acil yardım sağlamaya devam etti" diyen Gowan şöyle devam ediyor:

"Eğer orada Taliban'la konuşan bir BM olmasaydı, tüm ülke büyük olasılıkla topyekün bir kıtlığa sürüklenirdi. Benzer şekilde Gazze'de, Suriye'de ve daha pek çok yerde, acı çekenlere gıda ve ilaç sağlayanlar hala BM yardım kuruluşları."

KAYNAK,GETTY IMAGES

Fotoğraf altı yazısı,

Gazze'deki çatışmalar sırasında 100'den fazla BM yardım görevlisi öldürüldü

BM, her birinin kendi çalışma alanı, liderliği ve bütçesi olan çok sayıda fon, program ve uzmanlaşmış kurumdan oluşuyor.

Bunlar arasında UNHCR (BM Mülteciler Yüksek Komiserliği), Dünya Gıda Programı, IMF (Uluslararası Para Fonu), UNDP (BM Kalkınma Programı), DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) ve sürdürülebilir kalkınma, ekonomik büyüme, ticaret, sağlık, iklim değişikliği, güvenlik, barışın inşası, yeniden yapılanma ve insani yardım gibi alanlara odaklanan diğerleri bulunuyor.

Louis Charbonneau, "Genellikle sadece BMGK'ye odaklanıyoruz ve BM'de ne kadar çok insanın canla başla çalıştığını ve hayatlarını riske attığını unutuyoruz" diyor.

Gazze'deki çatışmalar sırasında 100'den fazla BM yardım görevlisi öldürüldü. Bu, kurumun 78 yıllık tarihindeki en büyük kayıp.

Charbonneau, BM'nin içinde soruşturma mekanizmalarının kurulabildiğini, ciddi suçlarda hesap verebilirliğin sağlanması için diğer devletlere yaptırım uygulanabildiğini, barışı koruma misyonlarına yetki verilebildiğini ve çatışma sonrası durumlarda insan hakları ihlallerinin izlenebildiğini de belirtiyor.

KAYNAK,GETTY IMAGES

Fotoğraf altı yazısı,

Halihazırda Afrika, Orta Doğu, Avrupa ve Asya'da konuşlanmış 11 BM Barışı Koruma Operasyonu bulunuyor

Ancak Charbonneau da BMGK'nın zorlandığını kabul ediyor.

"BM günün sonunda 193 ülkeden oluşan bir üye devlet örgütü. Sadece onu oluşturan ülkeler kadar iyi olabilir" diyen Charbonneau devam ediyor:

"Rusya'nın Ukrayna'daki zulmü nedeniyle Suriye'yi ya da kendisini koruması, ABD'nin İsrail'i baskıdan koruması, Çin'in Kuzey Kore'yi koruması ya da Uygurlara karşı işlediği insanlık suçlarına yönelik eleştirileri susturmaya çalışması...

"Mükemmel bir tüzüğe sahip mükemmel bir kuruluşa sahip olabilirsiniz ama içindeki devletler yükümlülüklerini yerine getirmeye istekli değilse bunun hiçbir önemi yok."

'Uzun bir mücadele'

Eylül ayında BM, küresel denetim reformlarını değerlendirmek ve güveni yeniden inşa etmek için bir fırsat olmasını umduğu bir Gelecek Zirvesi düzenleyecek.

Richard Gowan bunun olası reformları tartışmak için güçlü bir platform olabileceğini ancak BM yetkililerinin zirvenin ABD seçimlerine iki aydan az bir süre kala yapılacağının farkında olacaklarını düşünüyor.

Gowan, "2025 yılında bir Trump yönetimine sahip olabileceklerini düşündüklerinde diplomatları BM'nin reformu konusunda gerçekten önemli müzakerelere girmeye ikna etmek zor olacak" diyor.

Dr. Gerges ise ABD'nin BMGK içindeki rolünü zayıflatabilecek bir yapısal reformu kabul etmesini beklemenin gerçekçi olmadığı görüşünde.

Gerges, "Bu uzun bir mücadele. 10 yıldan bahsetmiyoruz, on yıllardan bahsediyoruz" diyor ve dünyanın hala BM'ye ihtiyacı olduğunu vurguluyor:

"BM'nin varlığı sona ererse, sonuçları kaos olacaktır."